1. Một số lập luận khi gặp đau khổ
1.1 Chúa dùng đau khổ để trừng phạt tội lỗi con người
Có lẽ đây là một lập luận được đưa ra khá thường xuyên mỗi khi gặp phải đau khổ. Không phải là một lập luận, thậm chí có thể gọi là một lối tin tưởng đã có từ rất xa xưa trong lịch sử nhân loại. Người ta thường có khuynh hướng tìm ra nguyên do cho mọi vấn đề trong cuộc sống. Khi tìm không ra, vì cái nhìn nhân sinh hạn hẹp hoặc chưa ra vì lý trí giới hạn, thì Ông Trời là một đối tượng rất hay được ‘chọn’ để làm nguyên nhân giải thích – dù trong ý thức hay vô thức. Chẳng hạn, một cậu sinh viên thi trượt kỳ thi vào đại học tự trách mình đã không chịu đi xưng tội rước lễ ‘cho đủ’ nên Chúa không cho đậu; hoặc có gia đình kia cho rằng con mình bị tật nguyền vì mình đã gian dối trong làm ăn. Chúa biết hết mọi sự và lại là Ðấng công bằng vô cùng nên Người phạt. Tác giả thánh vịnh đã chẳng nói ‘Chuá thưởng phạt đến ba bốn đời’ là gì?
Thuyết nhân quả xem ra là cái khá phổ biến nơi nhiều nền văn hóa. Chúc mừng thành công của nhau người ta vẫn nói đến “Ở hiền gặp lành”, “Chuá thưởng công”. Lúc xấu số mà bị ghét bỏ thì lập tức là “ gieo gió gặt bão”, “ bị quả báo ”, “bị Trời phạt”. Ðúng hay không thì đó là chuyện của Chúa.
Có nhiều người chấp nhận thuyết nhân quả, chấp nhận ‘bị phạt’ vì thấy mình đã làm những việc sai trái trong quá khứ nhưng cũng có nhiều người không thể hiểu được tại sao mình lại gặp tai ương, hoạn nạn khi đã cố gắng sống một đời trung trinh. Gia đình bác tôi nhà thờ nhà thánh không hề bê trễ, nghèo nhưng chẳng đời nào để mình bị tha hoá mà làm những chuyện gian lận kiếm sống. Cả nhà tần tảo thức khuya dậy sớm mấy tháng trời nuôi được đàn gà. Sắp đến ngày bán thì chúng lăn đùng ra chết hết vì nạn dịch. Thế là tất cả vốn liếng tiêu theo mây khói, nợ nần chồng chất. Gieo hạt tốt chưa chắc gặt được lúa thơm. Hay như trường hợp của thầy dạy môn Hán văn của tôi. Cả một đời sống liêm chính theo tinh thần của Ðức Khổng phu tử, tuy là một học giả về Hán văn có tiếng tăm nhưng Thầy sống thanh bần, đức độ và rất thương người dù gia cảnh của Thầy còn khó khăn hơn họ bội phần. Thấy Thầy đạp xe cọc cạch đến trường trong khi bao đồng nghiệp có kẻ đưa người đón mà thán phục lẫn cảm thương cho Thầy. Một người tốt và thanh liêm như Thầy thời nay không dễ tìm. Thế mà mấy tuần trước Thầy bị tai nạn giao thông trên đường đến trường và phải vào nằm viện. Nếu “ở hiền gặp lành” thì phải giải thích thế nào trong những trường hợp như nhà bác tôi và Thầy tôi? Người bị đau khổ không hẳn là người đã phạm tội . Ðịnh luật nhân quả không thể đứng vững nếu nói đến một sự công bằng theo kiểu “ răng đền răng, mắt đền mắt”, tốt thì may mắn, bê bối thì tai họa; không thể coi “đời cha ăn mặn – đời con khát nước” hoặc “cha ăn nho xanh – con phải ê răng”(Ed 18,2-3) là chân lý bởi Thiên Chúa được vì “chỉ có con người mới dùng lý thuyết ‘nợ máu phải trả bằng máu’.
Chỉ có con người mới trừng phạt con người. Con người đã ‘suy bụng ta ra bụng Chúa’, đã vô tình gán ghép cho Thiên Chúa sự công bình lạnh lùng bất chấp lòng khoan dung độ lượng.”
1.2 Chúa có lý do khi gửi đau khổ đến cho con người
Nếu định luật nhân quả không thể giải thích đau khổ của người tốt, và Chúa cũng chẳng bao giờ ‘trả thù’ bất cứ ai như có người vẫn nghĩ, thì tại sao vẫn còn đầy rẫy những khổ đau khó hiểu? Nếu không phải Chúa ‘trừng phạt tội lỗi’ của con người thì phải chăng Người có lý do khi ‘gửi’ đau khổ đến cho con người? Có không ít người quan niệm rằng Chúa muốn dạy con người bài học nào đó khi để cho đau khổ xảy ra đối với họ, rằng Người muốn họ lớn lên trong đời sống tâm linh, rằng đau khổ của họ là một phương tiện phục vụ cho một mục đích nào đó trong chương trình màu nhiệm của Người…
Có một linh mục kia rất đạo đức thánh thiện, yêu Chúa yêu người hết tâm hết sức, chẳng ai thấy ngài quản ngại một hy sinh nào để chăm sóc cho giáo dân của mình. Một ngày nọ, đang soạn bài giảng thì ngài thấy say sẩm mặt mày và ngã nhào xuống đất. Bác sĩ cho biết hệ thống thần kinh của ngài đang dần dần bị tê liệt. Giáo dân hiệp nhau làm tuần cửu nhật cầu nguyện cho cha tha thiết. Nhưng ít lâu sau cha đã bị tê liệt toàn thân, tất cả mọi hoạt động mục vụ của cha bị ngưng lại hoàn toàn. Thử hỏi cha bị như vậy vì lý do gì? Nếu Chúa gửi bệnh tật đến cho cha để nhắc nhở hay cảnh báo cha điều gì thì cũng phải lựa một căn bệnh tương đối thôi chứ sao lại tàn nhẫn như vậy? Một mình cha đang coi sóc xứ đạo mấy ngàn tín hữu, không có cha là giáo xứ như rắn mất đầu; vả lại, giáo phận đang thiếu nhiều linh mục, liệu có thể tìm được lý do nào hợp lý hợp tình cho việc cha bị liệt toàn thân không? Thử hỏi tình hình của giáo xứ sẽ thế nào khi không có mục tử chăn dắt, giáo phận sẽ lấy ai để thay thế cha trong khi còn rất nhiều giáo xứ vẫn chưa có linh mục coi sóc?… Liệu người ta sẽ còn tin rằng Chúa là Ðấng nhân lành luôn chăm chút từng li từng tí cho con cái mình hay sẽ có nhiều người đâm ra nghi ngờ tình thương của Chúa hoặc quay lại oán trách Chúa là tàn nhẫn? Chẳng lẽ Chúa không biết lường trước khả năng này? Nếu Chúa là Ðấng khôn ngoan siêu vời, quyền năng vô cùng và yêu thương con người không bờ bến thì tại sao có những chuyện như thế này?
Năm 1924, linh mục Thornton viết cuốn “Chiếc Cầu Trên Sông San Luis Rey” sau khi đi điều tra một vụ sập cầu làm cho năm người chết, trong đó có hai người mới trở lại đạo, hai người là dân trộm cướp hoàn lương, một người là ông trùm trong xứ. Cha kết luận rằng: có lẽ đã tới lúc cả năm người nên chết trong ơn nghĩa với Chúa?… Hơn 40 năm sau, cha lại viết một tác phẩm khác có tên “Ngày Thứ Tám” kể về cuộc đời của một gia đình lương thiện bị nhiều rủi ro và bị tụi du đãng hiếp đáp mặc dù họ vô tội. Cuối truyện, thay vì kết như kiểu phim Tàu rằng bọn bất lương phải đền tội, gia đình của người lương thiện được hưởng phúc vinh, thì cha lại đưa ra hình ảnh một bức tranh thêu. … Cha kết luận: Thiên Chúa đã định sẵn cho mỗi người một hướng đi thích hợp theo kiểu mẫu của một bức thêu hoàn mỹ. Vì những đòi hỏi của bức hoạ, sẽ có một số ‘đời chỉ’ phải bị xoắn lại, bị thắt nút hay bị cắt ngắn. Một số ‘đời chỉ’ khác được kéo dài, thẳng hơn không phải vì chúng xứng đáng hơn, nhưng vì nó cần thiết để hình thành một bức họa tuyệt hảo. Nếu nhìn vào mặt trái của cuộc đời, những đau khổ mà Thiên Chúa gửi đến cho con người có vẻ khó hiểu, vô lý và lung tung rối rắm nhưng nếu nhìn vào mặt phải của bức thêu, chúng ta sẽ thấy rằng mỗi vết cắt, mỗi nút thắt khổ đau đều góp phần tạo dựng nên một bức tranh đẹp. Cách giải thích này có vẻ hợp lý và cảm động .
Có lẽ nhiều người sẽ sẵn sàng chấp nhận khổ đau để đóng góp cho bức thêu cuộc đời do chính tay Chúa sáng tạo một ý nghĩa hoặc giá trị nào đấy. Nhưng luân lý căn bản Công giáo không thể chấp nhận lối lý luận “sử dụng phương tiện xấu để đạt mục đích tốt” vì phương tiện xấu không thể biện minh cho một mục đích tốt. Không thể vì sợ nạn nhân mãn mà ra tay giết hại các thai nhi, không thể vì lợi ích kinh tế mà gây ra chiến tranh để bán vũ khí, không thể để quảng bá giáo lý của Allah mà khủng bố giết hại hơn 3000 người trong một buổi sáng đẹp trời ngày 11 tháng 9 năm 2001 tại New York, …
Thiên Chúa không thể nào lợi dụng những đau khổ hỏa ngục của kẻ khác để tạo lập Thiên Ðàng .
1.3 Chúa dùng đau khổ để giáo dục con người
Một quan niệm khác cho rằng Chúa cũng giống như cha mẹ, rất thương con nhưng lâu lâu vẫn sửa trị con cái bằng hình phạt để chúng nên người, vì “Thương cho roi cho vọt, ghét cho ngọt cho bùi” mà. Có thể lúc bị sửa, con cái không hiểu nên tức tối, giận hờn cha mẹ nhưng khi lớn lên sẽ hiểu và biết ơn cha mẹ. Chẳng hạn, khi thấy cậu học trò trung học có nguy cơ gặp tai nạn giao thông vì nhà cậu mới mua xe gắn máy phân khối lớn thì Chúa cho chân cậu vấp ngã què giò để cậu không có khả năng tự mình lái xe đi chơi nữa. Hoặc Tiến, đứa con của ông Bảy ở làng tôi, một hôm xuống hồ bơi với chúng bạn, chẳng may bị chuột rút mà chết đuối. Chẳng lẽ để dạy cho ông Bảy một bài học nào đó trong trách nhiệm làm cha mẹ mà Chúa cho con ông ấy phải chết? Chết rồi thì còn dạy dỗ được gì nữa? Hay như thằng Ẩn, bạn hồi nhỏ của tôi, vài năm trước nó nghỉ học đi làm nghề khoan giếng. Bỗng một hôm tôi nhận được tin báo nó bị chết ngay dưới giếng vì thuốc nổ nổ chậm. Nó chết mà thân xác tan tành rất thương tâm. Nếu lập luận: Chúa dùng đau khổ để giáo dục con người là đúng thì thằng Ẩn sẽ học được bài học gì đây? gia đình nó liệu sẽ học được bài học nào về sự thận trọng hay ngược lại sẽ thất vọng, quay ra phản đối Chúa. Tôi không biết họ đã học ‘bài học’ đó như thế nào nhưng điều tôi thấy là họ đã bỏ đạo và oán giận Thiên Chúa. Bài học gì mà quá vô lý và đắt giá? Giáo dục kiểu đó (nếu có) là vô giáo dục hơn cả.
Thiên Chúa nhân từ không đời nào lại có thể dùng những bất hạnh của một vài người như những con cờ thí để dạy bảo kẻ khác.
1.4 Ðau khổ là thử thách
Khi đau khổ không phải là hình phạt hay đường lối giáo dục của Thiên Chúa nhân lành thì vẫn có một quan điểm cho rằng: Thiên Chúa thỉnh thoảng vẫn gửi đến đau khổ để thử lòng tin của con người. Khi tiếp xúc, trao đổi với những anh chị em đang mang gánh nặng nề hoặc chứng kiến người khác chịu khổ đau, quan điểm này bộc lộ rất rõ. Hình như đau khổ được xem là thước đo lòng tin vào Thiên Chúa. Cô bạn Monia theo đạo Hồi của tôi vẫn thường xuyên khẳng định với tôi về sự thử thách của Allah đối với cô. Cô rằng: “Allah muốn biết tôi trung thành với Ngài đến mức nào. Nếu mình can đảm chịu đựng thử thách để chứng tỏ lòng tin của mình thì sẽ được ân thưởng. Còn nếu không thì mình sẽ bị rắc rối.”
Ðối với giáo dân Công giáo, câu chuyện của Abraham là một hình ảnh điển hình cho việc Thiên Chúa thử thách lòng tin của con ngừơi. Khi Abraham vượt qua được sự nghi ngờ của lòng mình đối với Người, sẵn sàng hy sinh cả đứa con độc nhất của mình thì Người ân thưởng cho ông cả ‘một dòng dõi đông như sao trên trời, như cát bãi biển’. Có lẽ nhiều người cũng đã được khuyên rằng: Chúa không bao giờ gửi thử thách nào vượt qúa sức chịu đựng của mình. Người ta có thể trưng dẫn trường hợp của Thánh Phaolô như một ví dụ tiêu biểu. Trong cơn bắt bớ, giam cầm vất vả qúa đỗi Phaolô đã kêu lên với Chúa thì Chúa bảo rằng “Ơn Ta đủ cho con.” (………) Chúa luôn ban ơn đủ để con người vượt qua được đau khổ. Ðiều này đúng. Nhưng thử thách xem lòng tin của người nào đó có thật sự là vững vàng hay không mà cùng lúc lại ban ơn để người ấy vượt qua thử thách thì xem ra không có lý. Như thế, thật là không mạch lạc khi nói rằng Chúa vừa ban ơn vừa thử thách Phaolô cùng một lúc. Thiết tưởng cũng nên đi sâu thêm để hiểu rõ bối cảnh của Abraham và Phaolô trong hai trường hợp trên. Kinh Thánh ghi lại rằng Chúa đưa ra ‘lời thử’ Abraham nhưng cần lưu ý một điều là Abraham không hề được đụng đến Isaac. Isaac không hề bị một vết xước nhỏ nào từ việc ‘thử thách’ này. Như thế, nếu Thiên Chúa có thử thì sự thử thách của Ngài chẳng gây nên thương tích cho con người. Cái gọi là thử thách của Thiên Chúa đối với Abraham ở đây không thể đồng nghĩa với thứ ‘thử thách’ mà người ta vẫn qui gán cho Thiên Chúa mỗi khi gặp tai ương, hoạn nạn. Không thể ‘bắt’ Thiên Chúa chịu trách nhiệm cho những khổ đau của con người vì Người hoàn toàn ‘vô tội’.
Tiếp theo, hãy xem xét trường hợp của Phaolô. Sự đau đớn, thống khổ của ông không hề có dấu vết của cái gọi là ‘thử thách từ Thiên Chúa’ vì ông đang làm chứng cho Ðức Giêsu phục sinh, cho chính Thiên Chúa. Thương tích trên thân mình và tinh thần của Phaolô là hậu quả của sự cứng lòng tin, thái độ khép kín,… đối với những chân lý, những thực tại mới trong một hoàn cảnh lịch sử rất nhạy cảm về tôn giáo lẫn chính trị.
Như thế, hai sự kiện Kinh Thánh trên không thích hợp để giải thích ‘thử thách’ của những người như chị Hường, một người vợ và một người mẹ của bốn đứa con nhỏ đang mắc bệnh ung thư giai đoạn cuối. Như đã đề cập ở chương đầu, lúc gặp tôi chồng chị đã đặt ngay vấn đề: “Gia đình anh đâu có làm chuyện gì xấu mà Chúa lại thử thách qúa nặng như thế này?” Nếu Chúa là “Ðấng thấu suốt mọi bí ẩn” thì Người có cần phải gửi đau khổ đến để thử lòng tin của họ không?
Theo Lm Bửu Dưỡng, cần phải phân biệt hai khái niệm “thử thách” và “thử luyện”: ‘Có lẽ không nên nói Thượng đế “thử thách” người ta vì Ngài không đố người ta dám làm thế này hay thế khác để trổ tài cán với Ngài. Còn hiểu “thử luyện” theo nghĩa “thử để mà luyện cho xứng đáng, tốt đẹp, tinh tuyền hơn” cũng khó nói về Thượng đế, Ngài vẫn có quyền luyện lọc, huấn luyện, chứ Ngài không thử người ta vì “thử” ai là mình chưa biết họ thế nào nên mới thử cho biết. Sau nữa, “thử” ai có nhiều khi nguy hiểm cho họ, làm cho họ có thể chán nản sai lầm…” Mà nếu có “thử” thì cũng phải để cho người ta sống với chứ, sao không gửi một cái gì khác mà lại là ung thư ? Có nhiều người đã tự tử vì không chịu nổi đau đớn trên giường bệnh. Nếu Chúa dùng đau khổ để thử thách nhân loại thì Người cũng nên biết rằng có nhiều người không vượt qua được những thử thách đó .
Ðối với tôi, Chúa là Người Cha nhân hậu sẵn sàng hy sinh tất cả cho con cái không thể làm những chuyện trẻ con đầy thất đức như vậy.
1.5 Ðau khổ là công nghiệp
Khi tất cả mọi lập luận đều không đứng vững, theo phân tích của linh mục Giuse Thanh Bình, người ta chỉ còn cách bám vào lý thuyết sau cùng: Ðau khổ đời này sẽ là công nghiệp đời sau . Chúa chắc chắn đã tạo dựng một nơi cho con người để họ hưởng hạnh phúc với Người như Người đã tạo dựng bầu trời bao la trước khi tạo dựng cánh chim, sông biển mênh mông trước khi tạo ra các loài thủy tộc. Ðau khổ chỉ là bước chuẩn bị cho một cuộc giải thoát con người khỏi hệ luỵ trần gian ngõ hầu đạt đến một thực tại không còn bóng dáng khổ đau: Thiên đàng. Nói cách khác, đau khổ dẫn đến Thiên đàng. Ðời sống trần gian chỉ là tạm bợ, đời sống mai sau mới là vĩnh cửu. ‘Sống gửi thác về’, ‘sau cơn mưa trời lại sáng’… Ðau khổ ở đời này chẳng đáng là gì so với Thiên đàng mai sau . Có lẽ quan điểm này cũng có thể giúp giải toả phần nào sự đau đớn tột cùng của một bà mẹ trẻ có đứa con 9 tuổi bị xe cán chết trên đường đi học về. Tôi nhớ mấy ông trùm bà quản trong xứ đã tốt bụng an ủi chị: “Chúa cất cháu nó ra khỏi trần gian đầy tội lỗi khổ đau lúc này là tốt cho cháu vì cháu trong trắng và thánh thiện. Chị đừng khóc nữa nhưng hãy mừng cho cháu. Ðau khổ hôm nay là công nghiệp của chị đời sau.” Làm sao bà mẹ ấy có thể mừng được khi nó là đứa con chị đã cưu mang bằng tình mẫu tử, đã đứt ruột sinh ra, đã hy sinh tất cả để dưỡng dục, đã đặt niềm hy vọng của mình? Trong nỗi đau cùng tận, chị chỉ thấy Chúa là kẻ cướp con của chị. Ngay cả một niềm hạnh phúc rất chính đáng của chị cũng không được tôn trọng. Chị đâu cần thứ đau khổ nào như vậy để có công nghiệp đời sau đâu. Mà ở đời này, một hạnh phúc nho nhỏ như thế cũng không được bảo đảm thì hạnh phúc đời sau sẽ thế nào?…
Quan điểm này có một khiếm khuyết rất nguy hiểm: nó coi nhẹ cuộc đời, sống thụ động, chịu đựng hy sinh để chờ được hưởng phúc Thiên đàng. Thân xác yếu đuối chỉ là cái vỏ bề ngoài sẽ bị tiêu tan như bụi đất, linh hồn mới quan trọng. Bởi vậy, tranh đấu làm gì? Vươn lên làm gì ? Cuộc đời chóng qua, hãy cứ để cho mấy thằng ngu si múa gậy vườn hoang, kiếm danh kiếm lợi, lọc lừa gian trá, ức hiếp dân lành, rồi tụi nó sẽ sáng mắt ra. Hãy cứ sẵn sàng chịu đau khổ vì ép chế bất công, càng đau khổ càng được nhiều công ích….
Chính thái độ sống thụ động này đã gây nên bao nhiêu hệ lụy tiêu cực khác trong cuộc sống loài người: chênh lệch giàu nghèo, chấp nhận áp bức bất công, sống luồn cúi, sợ hãi, cam chịu số phận,…
Thiên Chúa, qua lịch sử và nhất là qua cuộc đời Ðức Giêsu, thể hiện Người là Ðấng công minh và nhân lành. Người không tạo ra đau khổ nhưng chống lại bất công, không coi nhẹ cuộc đời nhưng lên án lối sống thụ động: “Chính anh em là muối cho đời… Chính anh em là muối cho trần gian. Ánh sáng của anh em phải chiếu giãi trước mặt thiên hạ.” (Mt 6:13-14), “Anh em hãy đi khắp tứ phương thiên hạ, loan báo Tin Mừng cho mọi loài thọ tạo”. Ðó không phải là thái độ ngồi chờ hay mặc kệ chuyện gì tới thì tới nhưng luôn cất bước lên đường để thăng tiến cuộc sống ngay tại trần gian này. Do đó, không thể kết luận rằng: đau khổ là công nghiệp cho hạnh phúc đời sau.
Ðúc kết các lập luận:
Các lập luận trên có thể giúp nguôi ngoai được phần nào nỗi buồn khổ, chịu đựng rủi ro của hoàn cảnh, chấp nhận giới hạn yếu đuối của mình, vác thập giá theo chân Chúa và phó thác vận mạng cuộc đời cho Người. Tuy nhiên, nếu nhìn sâu xa hơn vấn đề thì sẽ thấy chúng đều có một điểm chung khá nguy hiểm: chúng đều cho rằng Chúa là nguyên nhân của mọi khổ đau bất kể là để trừng phạt, dạy bảo, thử thách hoặc tạo cho con người một công nghiệp đời sau . Nhưng vì Thiên Chúa là Ðấng tốt lành vô cùng luôn yêu thương con cái Người nên không lập luận nào trên đây đứng vững cả.
***
Mời bạn đọc tiếp phần 2 của chương I: CÁC PHẢN ỨNG THƯỜNG THẤY KHI GẶP ĐAU KHỔ, xin bấm chuột vào link dưới đây:
Leave a comment